Tefenni tarihi binlerce yıl öncesine (MÖ 2500-2300) dayanan çok eski bir yerleşim yeridir. Bu sebepten geçirdiği dönemlerle ilgili farklı adlarla anılmıştır. Temizoniyum, Temenos, Stefani, Siroz(Tefenni) olarak geçmektedir.

TEMİZONİYUM (THEMİSSONİON)

Ünlü Fransız seyyah Charles TEXİER_⁽¹⁾, “Küçük Asya” adlı eserinde Tefenni’nin adını; Antik Çağlar’da Temizoniyum olarak yazmaktadır. Kitabın ekindeki, İranlılar(Persler), Büyük İskender, Romalılar Dönemine ait haritalarda Temizoniyum olarak göstermiştir. Bizans Dönemi haritasında Tefenni’nin yeri boş bırakılmış, Osmanlılar Dönemi’nde ise TEFENNİ olarak gösterilmiştir.

Mahmut ÖNCEL^₍₂₎, ” Tefenni Kasabasının Tarihçesi” adlı eserinde, Alâeddin Erkan^₍₃₎’ın “Tefenni’nin Tarihçesi” adlı bildirisinde ve 1955 Burdur İl Yıllığı ile 1967 Burdur İl Yıllığı’nda da İlk Çağda Tefenni’nin adının Temizoniyum olduğu, Selçuklular döneminde Tefenni’ye dönüştürüldüğü belirtilmiştir.

William Mitchell Ramsay^₍₄₎ “Küçük Asya’nın Tarihi Coğrafyası” adlı eserinin 106. Sayfasında ise “Themissonion‘un bugünkü Tefenni olduğu iddiası vardır. Bu fikir birisinin iki ismi birbirine benzetmesiyle ortaya çıkmıştır. ”Themissonion ile Tefenni’nin İngilizce yazılışlarında ikisinde de (T) harfi vardır. Hâlbuki Rumcalarında bu müşabehet bile yoktur.” Evvela Waddington, Themissonion’ un Tefenni yanında olmayacağını, bunun Karahöyük Vadisinde olması lazım geldiğini ispat etti. Sonra aynı şeyi ben daha mufassal olarak iddia ettim ve bunun Karahöyük pazarında olduğunu ispat ettim ve bu Fransız, İngiliz, Amerikan mecmualarında tekrar edildi. “En nihayet Prof. Kieper de aynı noktai nazarı yeni haritasında kabul etti.” diye yazılıdır. Her ne kadar Ramsey bunu kabul etmese de bu tartışmalı bir konudur. Burada tüm fikirleri sunmak istedik.

TEMENNOS

Dr. İsa KAYACAN, 24 Saat Gazetesindeki makalesinde ve “İşte Hayatım” adlı eserinde “Tefenni’nin klasik çağdaki adının Temennos olduğu sanılmaktadır” diyorsa da kaynak belirtilmemiştir.

Yurt Ansiklopedisinde^₍₅₎ “Tefenni’nin klasik çağda isminin Temennos olduğu sanılmaktadır.” denilmektedir. Temennosun ne manaya geldiğini bulamamakla birlikte, Temennos diye bir tabir bulduk. Temennosun manasını AnaBritannica 20. Cildinde şöyle geçmektedir. “Yunan kökenli içinde bir tapınak veya bir sunak bulunan surla çevrili arazi. İçlerinde tapınaktan başka rahiplerin oturduğu binalar çeşmeler kutsal ağaçlar vb. vardı.” diye yazılıdır. Küçük Asya kitabında manastırdan söz etmektedir. Haraplandının batısında ve dağın tepesinde bir yerin adı “Manastır”dır. Günümüzde de yapı kalıntıları bulunmaktadır.

M.Ö. 484-426 yılları arasında yaşamış olan Heredotos’un tarihi kitabında: “Argostan İllyria’ya Temennos soyundan üç kardeş sürgün gelmişti.” cümlesi geçmektedir. Dolayısı ile Temennos tarihte yaşamış bir şahsiyet olduğu anlaşılmaktadır. İlçemize Temennos ismini kimin yada kimlerin verdiğini maalesef bulamadık. Muhtemel Ege göçlerinden sonra İlçemize bu isim verildi.

(İ)STEFANİ

Tefenni Kaymakamlığı internet sayfasında “Tefenni İlçesi M.Ö. 800-500 yılları arasında Bizans çağının İstefani köyü olarak kurulmuş, 13. Yy. kadar Bizans yönetiminde kalmış, bu tarihten itibaren sırası ile Türkmenlerin, Selçukluların ve Osmanlıları eline geçmiştir. 1882 yılında yörede meydana gelen deprem sebebi ile eski yerleşim merkezi terk edilerek şu andaki yerine kurulmuş, 1886 yılında da İstefani adı değiştirilerek Tefenni adı ile kaza olmuştur” denilmektedir. 17.02.2005 Tarihli sabah gazetesi’nde ve pek çok internet sitelerinde de aynı ifadeler yer almaktadır. Ancak bu bilgiler tarihi verilerle çelişmektedir. Zira Selçuklular dönemine ait ekteki 6 nolu haritada Tefenni adı yer almaktadır.

Tefenni Belediyesinin 2005 yılında yayınladığı telefon rehberinde: “Rasav’a göre Tefenni, İstefani adlı bir Bizans köyü üzerinde kurulup, adını buradan almıştır” denilmektedir. Anadolu’da araştırma yapan Rasav değil Ramsay’dır onun kitabında da İstefani adına rastlanmamaktadır. Doç. Dr. Zeki ARIKAN’ın^₍₆₎ “15.-16. Yüzyıllarda Hamit Sancağı” adlı kitabının 165. Sayfasında Tefenni Kazasından bahsederken H.T. DAĞLOĞLU’nun Isparta tarihine ait kısa notlar adlı eserinde; Tefenni adının Yunanca Stephanos’dan bozma olabileceği üzerinde durmuştur’ demektedir..

1071 Malazgirt Zaferi’nden itibaren Anadolu’ya akın akın Türkler girmeye yerleşmeye başlayınca halkın tamamı Müslüman olan şehrin adı Tefenni’ye dönüştürüldü.’ denilmektedir^₍₇₎. 1. Burdur Sempozyumu 2005 Bildirileri cilt-1 sayfa 274’de Tefenni’yi anlatırken –Tefenni – STEPHANE veya Amasya yakınlarında ilk çağ kentinin adı – diyerek konuyu 20 sayılı dip nota havale ediyor. Dip notta belirtilen kitap – Umar Bilge, Türkiye’deki tarihsel adlar – İst. 1993 adlı kitabı 774. Sayfasında Tefenni Burdur iline Bağlı ilçe merkezi kasaba. Ramsey’e göre adının aslı Stephane olmalıdır.” denmektedir. Aynı kitabın 747. Sayfasında – Stephane Anadolunun Karadeniz Kıyısında kent. Türk ağzı ile İstefani şimdi Sinop iline bağlı ilçe merkezi – Ayancık- . diye yazılıdır.

TEFENNİ (SİROZ)

Osmanlı Dönemi’nde Hamit Sancağı yönetim birimleri arasında Tefenni nam-ı diğer (eşanlamlı) Siroz olarak da geçmektedir. (XV-XVI. Yüzyıllarda Hamit Sancağı; Doç. Dr. Zeki ARIKAN, Sayfa 66). 1522-1567 yılları arasındaki haritada (bk.8 nolu harita) SİROZ Tefenni şekliyle yer almaktadır^₍₈₎. Doç Dr. Zeki ARIKAN’ın 15.16. Yy. Hamit Sancağı adlı kitabının 164. sayfasında Siroz Nam-ı diğer Tefenni kazası kaydı vardır. Aynı kitabın 66. Sayfasında bir takım köylerde iki ad birden taşımaktadır. O zaman bu ikinci adın “Nam-ı diğer” olarak bildirildiği de görülmektedir.

TEFENNİ

Mevcut kaynakların tamamında yer alan Temizoniyum adı pek çok eserde Selçuklular zamanında Tefenni’ye dönüştürüldü denilmektedir.

Tefenni’nin sözcük anlamı: Arapça, ‘Fen’den Tefennün^₍₉₎, “Bilim ve sanatta bilginin en üst noktasına erişme; herşeyi bilme, öğrenme, konuşma veya tartışma sırasında çeşitli üslup ve iddialara başvurma, çeşitli tarzda söz söyleme. Tefennün eylemek, bilimleri öğrenmek: Darülfünun’a girip Tefennün eyledi.’ (Şemseddin Sami)” kelimesinden Tefenni olarak telaffuz edilme ihtimali yüksektir.

Her ne kadar bu bizim düşüncemiz ise de toponomi (yer adları bilimi) ile uğraşan bir uzmanla görüşülmesi gerekmektedir. Biz böyle bir uzmana ulaşamadık.

1. Felix Marie Charles Texier 1802’de Versailles’de doğdu, 1871 Paris’de öldü; Fransız Mimar, Arkeolog ve Gezgin. Paris Güzel Sanatlar Yüksek Okulunu Bitirmiş; Fransız Bilimler Akademisi ve Paris Arkeoloji Enstitüsü Üyelikleri Yapmıştır. Bayındırlık İşleri Müfettişliği esnasında Fransız Hükümeti tarafından Anadolu’ya gönderilmiştir. İlki 1833 ve ikincisi 1843 yılında olmak üzere Anadolu’da yıllarca süren seyahat ve incelemeleri sırasında Türkiye’nin çok büyük bir kısmını baştanbaşa gezip dolaşmış, kazılar yapmış araştırmalarda bulunmuş ve bütün bu çalışmalarının sonuçlarını yayınlamıştır. Bu eserin Türkiye Arkeolojisi için belki de en orijinal kısmı, topografik haritasını çıkartıp birçok yerini resimlediği Hititlerin başşehri, Hattuşaş (Boğazköy) ile buranın açık hava tapınağı olan Yazılıkaya’yı bulmuş ve dünyaya tanıtmış olmasıdır. Gezip dolaştığı yerlerde sadece antik devirlere ait değil daha sonraki devirlere ait (Selçuklu, Beylikler, Osmanlı vb.)de önemli şehirlerin yapı ve anıtların çizimlerini yapmış uzmanlar tarafından gravürlerle durumlarını tespit etmiştir. Bunlarla da yetinmemiş, Anadolu’nun jeolojik yapısı, coğrafi özellikleri, yeraltı ve yerüstü kaynakları ve kültür merkezlerinin tarihini ve o günkü halkın etnik, demografik, kültürel, ekonomik vb. durumu hakkında bilgi vermiş, gözlemlerini aktarmıştır. Texier ilmi merak ve özel ilgileri ile Osmanlı Devletinin hâkim olduğu topraklarda seyahat ve araştırma yapmak isteyenleri caydırıcı, kasıtlı ve yanlış propaganda ve görüşleri, kendi çalışmalarına ve görüp yaşadıklarına dayanarak, gerek Basın-Yayın yolu ile gerekse aydınlatıcı konferansları ile etkisiz kılmak içinde gayret sarf etmiştir.
2. Mahmut ÖNCEL, Burdur’lu olup Tefenni İlkokuluna 30.09.1931 tarihinde Başöğretmen ve Maarif memuru olarak atanmış ve 1941 yılına kadar 10 yıllık bir süre bu görevde kalmıştır.
3. İbrahim Kafesoğlu Lisesi Tarih öğretmeni ve Müdürü
4. Ramsay, İngiliz ilk çağ tarihçisi, arkeolog, Topograf olan William Mitchell Ramsay, 1 Mart 1851 yılında Glasgow şehrinde doğdu. 20 Nisan 1939’da Bournemouth’da öldü. Ramsay’in eserlerinin büyük bir kısmı Anadolu’nun ilk çağ, yunan, roma, Bizans dönemlerini içermektedir. Antiocheia, eserlerinin önemli bir kısmında yer alır. Türkçeye tercüme edilen eserleri arasında Anadolu’nun tarihi coğrafyası (Çev: Mihri Peşken) (İstanbul 1960 Milli Eğitim Basım Evi).
5. Yurt Ansiklopedisi Burdur Bölümü 1560. Sayfa
6. Sayfa Ege Üniv. Ed. Fak. Tarih Bölümü.
7. A.ERKAN, Tefenni’nin Tarihçesi bildirisi.
8. Bkz. Osmanlı Dönemi Haritaları.
9. Kamus-U Türki Sayfa 1327 ve büyük Lugat ve ansiklopedi 12.cilt. 

Bu sayfadaki tüm bilgi ve belgeler, Osman GÜLMEN ve Fatih ŞİMŞEK tarafından büyük bir emek ve özveri ile hazırlanmış ve Belediyemize hediye edilmiş olan TEFENNİ kitabından alıntı yapılmıştır. Yapılmış olan hizmet ve harcanan emek kesinlikle burada belirtmiş olduğumuz üç, beş kelimenin çok daha fazlasını kapsamaktadır. Kitapta emeği geçen herkese Tefenni Belediyesi olarak saygı ve şükranlarımızı sunarız.